مهریه چیست؟
طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی مهریه مالی است که به مجرد عقد، زوجه مالک آن می‌‌شود. از منظری میتوان از مهریه به عنوان هدیه و مهر و محبت زوج به زوجه نیز تعبیر نمود، البته در جامعه امروزی گاهی دیده شده مهریه به ابزاری برای رفع نگرانی و پشتوانه ای در آینده زندگی زناشویی در دستان زوجه تبدیل گردیده است.
انواع مهریه
۱- مهرالسنه:
به میزان مهریه ای که رسول خدا برای همسران و فرزند خود فاطمه ی زهرا (س) تعیین و به امت خود سفارش نموده اند تا از این مقدار بیشتر نباشد چه که بیشتر از آن، کراهت دارد.
۲- مهرالمسمی
مهری است که زن و شوهر قبل از انعقاد عقد نسبت به مقدار و میزان آن توافق نموده و در عقد ذکر می کنند. تعیین مقدار مهریه مطابق ماده ۱۰۸۰ قانون مدنی منوط به تراضی طرفین است و محدودیتی در این خصوص در قانون پیش بینی نشده است؛ طبق ماده ۱۰۷۹ قانون مدنی مهر باید بین طرفین تا حدی که رفع جهالت بشود معلوم باشد.
۳- مهرالمثل
منطبق بر مواد ۱۰۸۷ و ۱۰۹۱ قانون مدنی مهر المثل مهری است که در عقد نکاح و پس از وقوع نزدیکی و در حالتی که زوجین بر مهر معین توافق نکرده باشند، بر حسب شرافت و اوضاع و احوال زوجه به او داده می شود. به دیگر بیان مهر المثل میزان مهریه ایست که با توجه به شرایط جامعه و عرف و عادت و نیز با در نظر گرفتن ویژگی های زن مانند سن، زیبایی، میزان تحصیلات، وضعیت اجتماعی و خانوادگی او تعیین می شود.
اگر در زمان عقد، زن و مرد میزان مهریه را معین نکرده باشند و نزدیکی بین زن و مرد رخ دهد در این صورت نیز به زن مهرالمثل تعلق می‌گیرد. حتی اگر در ضمن عقد شرط شده باشد که به زن مهریه تعلق نمی‌گیرد. در این صورت نیز (بعد از وقوع نزدیکی) شرط باطل ولی عقد صحیح است و در این حالت نیز به زن مهرالمثل تعلق می گیرد.
در حالت دیگر، اگر زن و مرد در زمان عقد، مهریه را تعیین کرده باشند لکن مهریه به جهتی از جهات مانند نامشروع بودن یا مالیت نداشتن، باطل اعلام شود (شرایط لازم برای صحت مهریه موجود نباشد)، مانند مهریه قرار دادن مشروبات الکلی یا آلات و ادوات قمار، درحالی که نزدیکی بین زن و مرد رخ داده باشد در این صورت زوجه مستحق مهرالمثل است.
۴. مهرالمتعه
در صورتی که در زمان عقد نکاح دائم بین زن و مرد مهر ذکر نشده باشد وهنوز نزدیکی بین آنها صورت نگرفته باشد و زوج زوجه را طلاق دهد، زوجه مستحق مهرالمتعه می‌باشد. این مهر متعلق به عقد نکاح دائم بوده ودر عقد نکاح موقت وجود ندارد.در خصوص تعلق این نوع مهر به زوجه، وجود طلاق حائز اهمیت می باشد و فوت زوج شامل این نوع مهر نمی شود.
تفاوت بین مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه
در نوع دیگری از تقسیم بندی میتوان مهریه را به مهریه عندالمطالبه و عند الاستطاعه به شرح زیر رده بندی کرد:
الف) مهریه عندالمطالبه
طبق تعریف مهریه در این نوع از مهر، مرد باید مهریه عندالمطالبه را تحت هر شرایطی و در صورت مطالبه زوجه پرداخت کند و وضعیت مالی مرد، فقط در چگونگی پرداخت و با صلاحدید مقام قضایی یا طبق توافق طرفین، تاثیرگزار است و نه در اصل پرداخت. البته این نکته لازم به ذکر است که بر طبق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی مالکیت مهریه عندالمطالبه نسبت به نصف مهر مستقر (قطعی) و نسبت به نیمی دیگر متزلزل (مشروط) می‌باشد (استفاده از حق حبس زوجه) و در خصوص نیمه متزلزل، با وقوع نزدیکی، این مالکیت نیز مستقر می شود. در این خصوص اشاره به رای وحدت رویه شماره ۷۱۸ هیأت عمومی دیوان عالی کشور مورخ ۱۳/۲/۱۳۹۰ حائز اهمیت می باشد؛ بدین مضمون که زن در صورت حال بودن مهر می تواند تا زمانی که مهر به او تسلیم نشده از ایفا مطلق وظایفی که شرعا وقانونا در برابر شوهر دارد امتناع کند و ذکر مطلق وظایف اشاره به وظایف اعم از عام و خاص را دارد.
ب) مهریه عندالاستطاعه
در این قسم از مهریه اگر زن تقاضای مهریه نماید این تکلیف بر عهده اوست که ثابت کند مرد از دارایی کافی جهت پرداخت مهریه برخوردار می باشد و این در حالیست که زوج از اثبات عدم توانایی پرداخت مبری می باشد. بنابر این، بار اثبات ادعای توان پرداخت مهریه عندالاستطاعه، بر عهده زوجه است.
دیگر نکات دانستنی در خصوص قانون مهریه
۱. مهریه باید مالیت داشته باشد. یعنی دارای ارزش مالی باشدمانند پول و سکه و طلا و ملک و ماشین و ... و یا میتوان انجام عمل یا فعالیتی را به عنوان مهریه قرار دادمانند آموزش.
۲. مهریه به ارث می‌رسد و وراث میتوانند به نسبت سهم الارث خود مطالبه مهریه نمایند.
۳. خیانت یا رابطه نامشروع زوجه تاثیری در استحقاق وی برای اخذ مهریه ندارد و با وجود اثبات، باز هم مهریه به زوجه تعلق خواهد گرفت.
۴. مهریه از دیون ممتازه است بدین معنی که قبل از هر بدهی قابل دریافت است و بر هر طلب دیگری برتری دارد
۵. ملاک میزان مهریه زمان وقوع عقد است نه بعد از ان، پس اگر در زمان عقد میزان مهریه ۲۰۰ سکه بوده و بعد از عقد زوجین مهریه را تا ۲۵۰ سکه افزایش دهند فقط مهریه حین عقد مورد حمایت قانون خانواده می باشد و مبلغ افزایش یافته فقط تحت عنوان صلح یا هبه و طبق قانون مدنی (نه قانون حمایت خانواده و به عنوان مطالبه مهریه) قابل مطالبه خواهد بود.
۶. با توجه به قانون حمایت خانواده، زوجه برای مطالبه مهریه می تواند به دادگاه محل تنظیم سند ازدواج حتی در صورتیکه محلی غیر از محل اقامت زوج هم باشد مراجعه نماید. در صورتیکه مهریه مال غیرمنقول باشد میتواند به دادگاه صالح در محل استقرار مال غیر منقول مراجعه نماید.
۷. طبق آرای هیأت عمومی دیوانعالی کشور به شماره ۷۰۸ مورخ ۱۳۸۷ و شماره ۷۱۸ مورخ ۱۳۹۰ در خصوص استفاده از حق حبس زوجه، صدور حکم اعسار از پرداخت مهر و صدور رای مبنی بر تقسیط مهریه را نمی توان به منزله تسلیم مهریه تلقی و حق حبس زوجه راساقط نمود. به زبان ساده تر حتی هنگامی که زوج رای دادگاه مبنی بر قسط بندی و یا حکم قانون ناتوانی در پرداخت مهریه را داشته باشد نمی‌تواند زوجه را مجبور به انجام وظایف زناشویی بکند تا زمانی که مهریه را بپردازد.
۸. در خصوص مهریه سکه لازم به ذکر است که از زمان ضرب سکه طرح جدید، سکه های مهریه مطابق آن پرداخت می شود و با توجه به تفاوت قیمت سکه طرح جدید و قدیم نمی توان زوج را ملزم به پرداخت سکه طرح قدیم نمود.